Vertellen aan je kinderen
Kanker in het gezin
Veel ouders willen hun kind beschermen tegen verdriet. Toch is het verstandig om je kind te vertellen wat er aan de hand is. Zowel vanuit onze praktijk als uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat open en eerlijke communicatie over kanker met kinderen hen helpt om hiermee om te gaan.
Waarom vertellen?
Er is een aantal redenen waarom het goed en belangrijk is om eerlijk en open te zijn tegen je kinderen over het feit dat je kanker hebt.
- Behalve dat het moeilijk is om kanker geheim te houden, is het ook niet goed. Kinderen pikken veel op uit hun omgeving en voelen aan dat er dingen anders zijn. Het kan voor een kind juist onveilig of angstig voelen als het een verandering merkt, maar niet begrijpt wat er aan de hand is. Het kind gaat dan zelf een verklaring bedenken en vaak is de fantasie erger dan de werkelijkheid. Bovendien kan het geheim houden meer stress geven dan het vertellen.
- Door het eerlijk te vertellen, voorkom je dat je kind het van iemand anders hoort.
- Niet weten is voor een kind erger dan weten. Ook voor de eigen verwerking.
- Door het te vertellen, geef je je kind tegelijkertijd het vertrouwen dat hij/zij hiermee om kan gaan. Je leert je kind zo om te gaan met moeilijke situaties en onzekerheid in het leven.
- Kinderen hebben veel veerkracht: ze kunnen veel meer hebben dan we vaak denken.
Wanneer vertellen?
Vertel wat er aan de hand is, zodra je het gevoel hebt dat je dit goed kunt doen. Ook als je zelf nog niet alle informatie hebt en niet op alle vragen een antwoord kan geven.
Heb je meer kinderen, vertel het nieuws dan aan alle kinderen tegelijk. Zo voorkom je dat ze elkaar gaan vertellen wat er aan de hand is. Denk je dat het beter is om het elk kind apart te vertellen, doe dat dan kort na elkaar en gebruik dezelfde bewoordingen.
Kies voor het gesprek een moment waarop je je in staat voelt om de informatie op een rustige manier aan je kind te vertellen. Doe dit niet vlak voor het slapen gaan, maar op een tijdstip waarop je kind het nog even op zich in kan laten werken. Bijvoorbeeld ’s middags als het uit school komt, of aan het begin van het weekend.
Gesprek voorbereiden
- Zet eerst voor jezelf alles op een rijtje. Wat is de diagnose? Hoe ziet de behandeling eruit? Wat is nog onzeker?
- Bespreek vooraf met je (ex-)partner wie het nieuws zal vertellen. Ga dan samen het gesprek aan met jullie kind(eren).
- Denk je dat je erg emotioneel wordt als je het aan je kind(eren) vertelt, dan kun je het gesprek ‘oefenen’ met een dierbare. Dan heb je de kans gehad om je emoties te ontladen. Het is overigens heel begrijpelijk en normaal als je huilt in het bijzijn van je kinderen. Daarmee geef je ook de boodschap dat huilen mag. Als je ook woorden aan de emoties geeft, kan een kind begrijpen wat er in je omgaat.
Wat vertellen?
Veel ouders vragen ons wat ze precies moeten vertellen. Daar is geen eenduidig antwoord op te geven, want iedere situatie en elk kind is anders.
Om je houvast te geven, een aantal adviezen:
- Vertel wat er met jou aan de hand is. Benoem dat het om kanker gaat.
- Vertel wat er gaat gebeuren: de onderzoeken in het ziekenhuis, de behandelingen en wat het doel is.
- Vertel wat je kind ervan gaat merken, bijvoorbeeld dat je kaal zal worden, dat je na de operatie je kind niet kan optillen, dat je niet mee kan naar de voetbalwedstrijd. Geef aan dat je dat jammer vindt.
- Vertel ook wat er thuis zal veranderen en wie voor hen zal zorgen als jij in het ziekenhuis bent of als je aan het herstellen bent tussen de kuren in.
- Maak alles zo concreet mogelijk en geef niet te veel details.
- Geef je kind de ruimte om te reageren, verdriet te uiten en om vragen te stellen.
- Om meer te weten over wat jouw kind weet over kanker, kun je vragen stellen (afhankelijk van de leeftijd). Vragen als: ‘Wat weet je over kanker?’, ‘Weet je wat kanker betekent?’ helpen om ter sprake te brengen dat het ziek zijn niemand zijn schuld is, ook al kan je je wel schuldig voelen, en dat de ziekte niet besmettelijk is. Vraag dan vervolgens ook wat ze verder willen weten.
- Luister naar je kinderen geef ze de ruimte om gevoelens te uiten. Geef het voorbeeld door zelf ook in woorden te uiten wat jij van de situatie vindt. Zo zet je de deur open zodat je kind ook emoties met jou durft te delen.
- Verzeker je kinderen dat er altijd iemand voor hen zal zorgen. Stel ze gerust.
- Geef aan dat ze altijd bij jou, je partner en/of een ander (familielid, vriend) terecht kunnen met vragen, óók als ze verdriet hebben of bang zijn.
- Sluit het gesprek af met woorden van hoop. Bijvoorbeeld door te zeggen: “De dokter gaat er alles aan doen om mij beter te maken.”
Wat vertel je als genezing niet meer mogelijk is?
Moet ik vertellen dat ik doodga? En wanneer?
Te horen krijgen dat je niet meer beter wordt, heeft zo’n grote impact op je dat het onmogelijk om dit lang achter te houden voor je kind. Wij adviseren je om het je kind zo snel mogelijk te vertellen. Het is wel verstandig om het eerst aan een andere dierbare te vertellen. Dan kan je eerst je eigen emoties uiten. Het is overigens normaal om een sterke weerstand te voelen om dit nieuws überhaupt te vertellen. Zeker als je nog enkele jaren te leven hebt.
Als je jonge kinderen hebt, kan het extra lastig zijn om te vertellen dat je in de nabije toekomst doodgaat. Zij leven vooral in het nu en hebben minder besef van tijd. Toch leert de ervaring dat ook jonge kinderen hierin een weg vinden en veerkracht laten zien.
Een aantal redenen waarom zo snel mogelijk vertellen goed is:
- Je kind krijgt de tijd om aan het idee te wennen en om afscheid van je te kunnen nemen.
- Je kind krijgt de kans om bewust samen met jou de resterende tijd door te brengen en daarvan te genieten.
- Jullie geven elkaar de mogelijkheid om te laten zien hoeveel jullie van elkaar houden. En dat jullie belangrijk voor elkaar zijn.
- Je kind kan met je praten over het doodgaan. Je kan bijvoorbeeld met je kind bespreken wat voor hem/haar belangrijk in deze fase? Welke ondersteuning heeft hij of zij nodig heeft en wie kan die geven?
- Misschien heb je belangrijke redenen om niet direct aan je kind te vertellen dat je doodgaat. Bespreek dan samen met je partner (of een andere naaste) wat dit zal betekenen voor je kind. Probeer je te verplaatsen. Denk na wat het voor je kind zal betekenen als je het (nog) niet vertelt. Bedenk dat kinderen het er later moeilijk mee kunnen krijgen als ze (lang) niets verteld is.
Hoe vertel ik aan mijn kind dat ik doodga?
Overleg vooraf met je partner of een andere naaste wie het zal vertellen. Ga dan samen het gesprek aan. Heb je meer kinderen, vertel het nieuws dan aan alle kinderen tegelijk. Denk je dat het beter is om het apart te vertellen, doe dat dan kort na elkaar. Let er op dat je wel aan elk kind hetzelfde vertelt.
Duidelijk zijn
Voor kinderen betekent ‘niet meer beter worden’ iets anders dan ‘doodgaan’. Als je alleen vertelt dat je niet meer beter wordt, dan kan je kind denken dat je oud zult worden met kanker. Maak daarom helder wat je vooruitzichten zijn. Dan kan je kind zich voorbereiden op wat er komen gaat.
Peuters begrijpen nog niet dat dood ook echt dood is. Ze zien doodgaan vaak als slapen. Vergelijk daarom doodgaan niet met slapen als je erover praat met je kind. Het kan anders een verband gaan leggen tussen slapen en doodgaan en dus bang worden voor slapen.
Jonge kinderen hebben geen tijdsbesef zoals volwassenen. Ze begrijpen vooral wat er nu of in de nabije toekomst gebeurt. Een kleuter kan bijvoorbeeld begrijpen dat de verjaardag over vijf nachtjes is. Maar het snapt niet wat het betekent als de ouder niet lang meer te leven heeft. Dat maakt het lastig en is dus iets om rekening mee te houden.
Emoties
Doe het gesprek op een manier die bij je past. Forceer jezelf niet. Laat met je partner zien dat jullie het verdriet delen. Geef je kind de ruimte om zijn of haar gevoelens te uiten. Neem samen de tijd.
Hoop bieden
In een gesprek over doodgaan is het ook belangrijk om hoop te bieden. Aan het einde van het gesprek kun je bijvoorbeeld zeggen dat je hoopt dat je er nog zo lang mogelijk zult zijn voor je kind. Maar beloof geen dingen die je niet waar kunt maken. Focus op jullie gezamenlijke herinneringen. Of op dingen die jullie samen gaan doen in de tijd die er nog is.
Voorbeeld van een gesprek met een kind over doodgaan
“Ik heb van de dokter gehoord dat hij me niet meer beter kan maken. Uiteindelijk zal ik doodgaan, maar dat kan nog wel xx maanden/jaren duren. De dokter probeert er alles aan te doen om de kankercellen niet verder te laten groeien. In het ziekenhuis controleren ze dat steeds. Ik hoop dat ik zo lang mogelijk kan leven. Ik zal je eerlijk vertellen wanneer er iets verandert en je mag er ook altijd naar vragen. In de tussentijd probeer ik de dingen te doen die ik ook deed voor de kankercellen kwamen. Dit voor zover het lukt met de moeheid en andere dingen die er veranderd zijn. Zullen we ook samen dingen gaan bedenken die we echt belangrijk vinden om met elkaar te doen of te bespreken?”
Voorbeeld van de uitleg aan je kind van euthanasie
“Als iemand zo ziek is dat hij zeker binnen een paar weken doodgaat en heel veel pijn heeft, dan kan de dokter helpen om dood te gaan. De dokter onderzoekt die persoon dan om zeker te weten dat hij of zij dood zal gaan en echt veel pijn heeft. En voor alle zekerheid kijkt een andere dokter ook nog mee. Als iedereen het zeker weet, dan kan de dokter een middel geven om wat eerder dood te gaan.”
Voorbeeld van de uitleg aan je kind van palliatieve sedatie
“Als iemand zo ziek is dat hij zeker binnen een paar weken dood zal gaan en heel veel pijn heeft, dan kan de dokter een medicijn geven waardoor hij of zij de pijn minder of niets meer voelt. Iemand kan dan ook niet meer zitten of lopen en ook niet meer praten of knuffelen, maar ligt stil in bed. Uiteindelijk gaat iemand dood.”
Meer handvatten om kinderen in deze periode te helpen lees je bij het deel Kinderen helpen omgaan met sterven en rouw.
